Kiraya veren şirketler için muhasebeleştirme büyük ölçüde
değişmemiş olup faaliyet kiralaması ile finansal kiralama arasındaki
fark bundan dolayı farklı sınıflandırma devam etmektedir.
Standarda kiraya veren açısında genel anlamda baktığımızda; her bir sınıflandırmanın muhasebeleştirilmesi de farklı olmaktadır.
Kiraya veren, kiralama sözleşmesine konu olan varlığın mülkiyetine sahip olmaktan kaynaklanan önemli risk ve faydaları kiracıya devrediyorsa, bu sözleşmeyi finansal kiralama olarak sınıflandıracaktır.
Diğer kiralamalar ise faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılacaktır.
KİRAYA VEREN AÇISINDAN MUHASEBELEŞTİRME
Kiraya veren açısında kiralamalar iki türde muhasebeleştirileceği yaklaşımı söz konusudur: (TFRS 16: Paragraf 61)
Finansal Kiralama (Kira alacaklar Finansal Durum Tablosunda muhasebeleştirilir)
Faaliyet (Operasyonel) Kiralaması (Kar veya Zarar Tablosunda Yatırım Faaliyetlerinden Gelirler içerisinde kira gelirleri olarak muhasebeleştirilir)
Finansal Kiralama: Dayanak varlığın mülkiyetinden kaynaklanan tüm risk ve getirilerin önemli ölçüde devredildiği kiralamadır. (TFRS 16: EK A)
Faaliyet Kiralaması: Dayanak varlığın mülkiyetinden kaynaklanan tüm risk ve getirilerin önemli ölçüde devredilmediği kiralamadır. (TFRS 16: EK A)
Yukarıdan da anlaşılacağı üzere, finansal ile faaliyet kiralaması arasındaki temel fark, tüm risk ve getirilerin önemli ölçüde karşı tarafa devredilip devredilmediğidir.
Standartta bir kiralamanın genellikle finansal kiralama olarak sınıflandırılmasına ilişkin beş adet örnek verilmiştir: (TFRS 16: Paragraf 63)
i- Kiralamanın, dayanak varlığın mülkiyetini kiralama süresinin sonuna kadar kiracıya devretmesinin öngörülmesi,
ii- Dayanak varlığı, opsiyonun kullanılabilir hale geldiği tarihteki gerçeğe uygun değerinden yeterince düşük olması beklenen bir fiyattan satın alma opsiyonuna sahip olan kiracının, kiralama sözleşmesinin başlama tarihinde bu opsiyonu kullanacağından makul ölçüde emin olması,
iii- Dayanak varlığın mülkiyeti devredilmese dahi, kiralama süresinin dayanak varlığın ekonomik ömrünün büyük bir kısmını kapsaması,
iv- Kiralama sözleşmesinin başlama tarihinde, kira ödemelerinin bugünkü değerinin, dayanak varlığın gerçeğe uygun değerinin tamamına yakınını oluşturması ve
v- Dayanak varlığın, üzerinde büyük değişiklikler yapılmadığı sürece yalnızca kiracı tarafından kullanılabilecek özel bir yapıda olması.
Ayrıca standartta, bir kiralamanın finansal kiralama olarak sınıflandırılmasına dair gösterge olarak aşağıdaki durumlara yer verilmiştir: (TFRS16: Paragraf 64)
i- Fesihten kaynaklanan zararlarının kiracı tarafından karşılanması,
ii- Kalıntı değerin gerçeğe uygun değerinde meydana gelen kazanç/kayıpların kiracıya ait olması ve
iii- Kiracının, piyasa fiyatının önemli ölçüde altında bir kira bedeli karşılığında ikinci bir dönem için kiralamayı sürdürme hakkının bulunması.
FİNANSAL KİRALAMA
İlk Kez Kayda Alma ve Ölçüm
Kiraya veren, kiralamanın fiilen başladığı tarihte, finansal kiralama kapsamında elde tutulan varlıkları finansal durum tablosuna alır ve bunları net kiralama yatırımına eşit tutarda bir alacak olarak sunar. (TFRS16: Paragraf 67)
Net Kiralama Yatırımı aşağıdaki tutarların toplamıdır: (TFRS 16: EK A)
Taahhüt edilmemiş kalıntı değer, kiraya verene ödenmesi taahhüt edilmemiş olan veya ödenmesi yalnızca kiraya verenle ilişkili taraflarca taahhüt edilmiş olan dayanak varlığın kalıntı değerinin bir kısmıdır (TFRS 16: EK A).
Finansal Gelir olarak, kiralama süresi boyunca net kiralama yatırımına ilişkin sabit bir dönemsel getiri oranını yansıtan bir esasa göre kiraya veren finansal tablolarına alır (TFRS16: Paragraf 75).
Kiraya veren, net kiralama yatırımına TFRS 9’da yer alan finansal tablo dışı bırakma ve değer düşüklüğü hükümlerini uygular (TFRS16: Paragraf 77).
ÖRNEK
MAKSAN A.Ş. kiraya veren olarak 01 Haziran 2018 tarihinde, gerçeğe uygun değeri 225.000 TL olan bir makine için DÖKSAN A.Ş. ile 12 aylık finansal kiralama sözleşmesi yapmıştır.
Aylık kira ödemeleri 20.000 TL ve ay sonlarında kiracı tarafından ödenecektir. Sözleşme şartlarına göre, eğer kiralama sözleşmesine dayanak varlığın kalıntı değeri, sözleşme sonu tarihi itibariyle 40.000 TL veya altına inerse, kiracı 40.000 TL kiraya verene ödemekle yükümlüdür.
Kiraya veren MAKSAN A.Ş. güncel beklentiler ışığında, kiralama sözleşmesine dayanak varlığı sözleşme süresi sonu itibariyle 50.000 TL’ye satabileceğini tahmin etmektedir.
Öncelikle kiralama işleminin zımni faiz oranını (Excel'in İÇ_VERİM_ORANI formülünü kullanarak) hesaplarız.
01 Haziran 2018 tarihi itibariyle Net Kiralama Yatırımı:
Net Kiralama Yatırımı MAKSAN A.Ş. tarafından aşağıdaki gibi ölçülüp muhasebeleştirilecektir:
31 Mayıs 2020 tarihi itibariyle taahhüt edilmemiş kalıntı değer olan 50.000 TL eğer söz konusu varlık 50.000 TL ve üzeri bir tutara satılacak olursa realize olmuş olur.
Eğer 50.000 TL’nin altında bir tutardan realize olursa 40.000 TL’ye kadarı kiracı tarafından taahhüt edilmiş kalıntı değerdir.
Ayrıca; TFRS 9’a göre değer düşüklüğü karşılığı, 3 aşama yaklaşımı ya da ömür boyu beklenen kredi zararı karşılığı yaklaşımı ile ilk kez kayda alma sırasında muhasebeleştirilecektir.
Üretici (İmalatçı) veya Satıcı (Bayi) Konumundaki Kiraya Verenler
Kiraya veren, finansal kiralamaya konu dayanak varlığın imalatçısı veya bayi olarak satıcısı ise finansal kiralama işlemlerini benzer yolla muhasebeleştirmesi gerekmektedir (TFRS16: Paragraf 71).
ÖRNEK
MAKSAN A.Ş. üretmiş olduğu makineyı 01 Ağustos 2019 tarihinde 2 yıl süreli finansal kiralama yolu ile aylık 400.000 TL kira ödemeleri karşılığında satmıştır.
Makinenin üretim maliyeti 5.6 Milyon TL’dir. Kiralanan varlığın normal satış fiyatı 9 Milyon TL ve kira ödemelerinin bugünkü değeri 8.5 Milyon TL’dir.
Kira süresi sonundaki taahhüt edilmemiş kalıntı değerin bugünkü değeri ise 10.000 TL’dir.
MAKSAN A.Ş. Hasılat olarak 8.5 Milyon TL, 5.590 Milyon TL (5.6 Milyon – 10.000 TL) de Satışların Maliyeti olarak muhasebeleştirecektir.
Zımni Faiz Oranı (Excel'in İÇ_VERİM_ORANI formülünü kullanarak) hesaplaması:
Net Kiralama Yatırımı MAKSAN A.Ş. tarafından aşağıdaki gibi ölçülüp muhasebeleştirilecektir:
31 Aralık 2019 tarihi itibariyle Finansal Durum Tablosu ve Kar veya Zarar Tablosu kalemleri aşağıdaki gibi oluşacaktır:
FAALİYET KİRALAMASI
İlk Kez Kayda Alma ve Ölçüm
Kiraya veren, faaliyet kiralamalarından elde ettiği kira ödemelerini doğrusal olarak ya da başka bir sistematik esas*a göre finansal tablolarına yansıtır (TFRS 16: Paragraf 81).
*Eğer kiraya veren, başka bir sistematik esasın dayanak varlığın kullanımından kaynaklanan faydadaki azalma şeklini daha iyi temsil edeceğine karar vermiş ise.
Faaliyet kiralama gelirini elde etmek için katlandığı başlangıçtaki doğrudan maliyetleri dayanak varlığın defter değerine ilave eder ve söz konusu maliyetleri kiralama süresi boyunca kira geliriyle aynı yöntemi kullanarak finansal tablolarına gider olarak yansıtır.
Faaliyet kiralamasına konu amortismana tabi dayanak varlıklara ilişkin amortisman politikası, kiraya verenin benzer varlıklara uyguladığı normal amortisman politikasıyla tutarlı olmalıdır. Kiraya veren, amortismanı TMS 16 ve TMS 38’e göre hesaplar. (TFRS 16: Paragraf 83-84).
ÖRNEK
TANDEM A.Ş. sahibi olduğu dükkânı bir perakende şirketine aylık 50.000 TL üzerinden yıllık 600.000 TL karşılığında 5 yıllığına kiralamıştır.
Kira sözleşmesine göre ilk 3 ay kiracı herhangi bir bedel ödemeyecektir.
Böylelikle TANDEM A.Ş. 3 ay kira bedeli tahsil etmeyeceği için toplam kira tahsilatı (600.000 TL * 5 yıl) – (50.000 TL * 3 ay) 2.850.000 TL olacaktır.
Doğal olarak kiraya veren tarafından yıllık kira geliri 570.000 TL (2.850.000 / 5yıl) olarak muhasebeleştirilecektir.
İlk yıl için kira alacağı tutarı da (570.000 – 150.000) 320.000 TL olarak finansal durum tablosunda muhasebeleştirilecektir.
Comments